HERZBERG IN STUTTGART

 

Als een Nederlands kunstwerk in het buitenland furore maakt, krijg je een licht Wilhelmus-gevoel. Dit overkwam mij bij het doornemen van juichende recensies over Über Leben van Judith Herzberg bij het Staatstheater Stuttgart. Ik nam de trein en zag een voorstelling die viereneenhalf uur duurde: de Duitse aaneengekoppelde versie van Leedvermaak en Rijgdraad.

 

Leedvermaak (1982) was een hoogtepunt in het bestaan van Toneelgroep Baal en zijn regisseur Leonard Frank. Het stuk speelt op een bruiloft bij mensen die tijdens de oorlog onherstelbaar beschadigd zijn. Door de opwinding van het feest worden de barsten in hun zielepantsers pijnlijk zichtbaar. Er heerst een verhoogde gevoeligheid bij joodse en niet-joodse gasten en het gaat voortdurend fout. Wie de voorstelling van Baal gezien heeft vergeet nooit meer hoe Kitty Courbois als Ada (in de woorden van Jac Heijer:) 'een koningin van verdriet' liet zien. In het vervolgstuk Rijgdraad uit 1995 waaiert de familiegeschiedenis verder uit, ook in de tijd. De laatste scène speelt in 2005 en de beschadigingen hebben zich vertakt.

 

In Stuttgart zit je tussen een publiek dat gekozen heeft voor een eventueel pijnlijke of verwarrende confrontatie. Riet, de onderduikmoeder in het stuk, vertelt over een Franse film waarin een man tegen de verwachting toch op transport wordt gesteld. Ze eindigt met: 'En hij was helemaal geen jood, hij was totaal onschuldig.' Op dat moment is er in Stuttgart een diep zuchten in de zaal te horen. Ook nadat een werkstudente aan de moeder van de bruid vraagt: 'Voel je je schuldig als je zoiets overleeft?' komt er een 'kaltes Grauen' over de toeschouwers. Zoals kortgeleden een discussie in Theater Cosmic (na de lezing van een stuk over slavernij in Suriname) mijn bleekgezicht deed blozen.

 

De grote winst van de Duitse voorstelling is dat de spanning geweldig oploopt. Rijgdraad dat in Nederland als het mindere stuk werd ervaren, wordt helderder en boeiender met de verse herinnering aan Leedvermaak. Jammer vind ik dat de rollen zwaar aangezet worden. Maar de fragmentarische schrijftrant van Judith Herzberg komt in de marathonvoorstelling heel mooi tot zijn recht. 'Met grote bescheidenheid spiegelt Herzberg de werkelijkheid, zo complex en oneenduidig als zij is,' schrijft de Süddeutsche Zeitung. Schwäbisches Tagblatt: 'Haar lichte toon is eerder schertsend dan kwetsend en treft de Duitser heel diep in het hart.'

 

Nog te zien op 3 en 16 maart, 2 en 14 april.

Info: 0049.711.202090 of: www.staatstheater.stuttgart.de